I. SỰ CẦN THIẾT XÂY DỰNG, BAN HÀNH LUẬT
1. Thể chế hóa quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng và tăng cường sự lãnh đạo, quản lý về công tác PCCC và CNCH được thể hiện ở các văn bản sau:
- Văn kiện Đại hội XIII của Đảng xác định: Tăng cường công tác phòng, chống cháy, nổ và tìm kiếm CNCH; ứng phó kịp thời, hiệu quả với các đe doạ an ninh phi truyền thống, nhất là nhiệm vụ CNCH, phòng, chống thiên tai, dịch bệnh; bảo đảm an ninh xã hội, an ninh con người.
- Kết luận số 19-KL/TW ngày 14/10/2021 của Bộ Chính trị về định hướng Chương trình xây dựng pháp luật nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV; Đề án số 292-ĐA/ĐĐQH15 ngày 20/10/2021 của Đảng đoàn Quốc hội về định hướng Chương trình xây dựng pháp luật nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV (2021-2026) đề ra nhiệm vụ xây dựng dự án luật điều chỉnh về PCCC và CNCH.
- Nghị quyết số 99/2019/QH14 ngày 27/11/2019 của Quốc hội, Chỉ thị số 47-CT/TW ngày 25/6/2015 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác PCCC đề ra nhiệm vụ tiếp tục xây dựng, hoàn thiện chính sách, pháp luật về PCCC, CNCH.
2. Bổ sung quy định về hoạt động CNCH cho phù hợp với quy định của Hiến pháp năm 2013 và thi hành quy định của Hiến pháp năm 2013 về bảo đảm quyền con người, quyền công dân
- Hoạt động CNCH của lực lượng PCCC có tác động trực tiếp, làm hạn chế quyền con người, quyền công dân như thực hiện các biện pháp y tế tác động đến người bị nạn; phá dỡ nhà, công trình, phương tiện, chướng ngại vật để mở lối tiếp cận, lối thoát nạn, bố trí phương tiện, dụng cụ, lực lượng CNCH; ngăn chặn, loại bỏ các yếu tố nguy hiểm đe dọa an toàn phương tiện, tài sản, sức khỏe, tính mạng lực lượng CNCH và thực hiện các biện pháp khác trong quá trình CNCH... và theo quy định tại khoản 2 Điều 14 Hiến pháp năm 2013 thì “quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật”. Tuy nhiên, hiện nay mới chỉ có hoạt động PCCC được quy định trong Luật Phòng cháy và chữa cháy, còn đối với hoạt động CNCH đối với những tai nạn, sự cố thông thường xảy ra trong đời sống hằng ngày mà lực lượng PCCC đang thực hiện lại chưa được quy định cụ thể trong văn bản luật là chưa bảo đảm đồng bộ, thống nhất của hệ thống pháp luật và không phù hợp với Hiến pháp năm 2013, không bảo đảm cơ sở pháp lý đúng quy định để lực lượng PCCC thực hiện nhiệm vụ.
- Thực tiễn hiện nay cho thấy, lực lượng Cảnh sát PCCC và CNCH vẫn đang triển khai thực hiện các nhiệm vụ liên quan tới quản lý nhà nước về CNCH và là lực lượng giữ vai trò nòng cốt, thường trực trong công tác CNCH hằng ngày, có đầy đủ các điều kiện, khả năng để thực hiện nhiệm vụ và thực tiễn hoạt động đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, được các cấp ủy đảng, chính quyền và nhân dân ghi nhận, góp phần bảo đảm an ninh, trật tự, phục vụ yêu cầu phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của đất nước.
- Qua tham khảo kinh nghiệm của nhiều nước trên thế giới như Nhật Bản, Hàn Quốc, Nga, Mỹ, Đức, Pháp, Thái Lan, Singapore, Malaysia... đều giao nhiệm vụ CNCH cho lực lượng PCCC chuyên trách làm nòng cốt đảm nhiệm và tham gia phối hợp còn có các lực lượng khác ở cơ sở đã đem lại hiệu quả cao trong công tác CNCH khi xảy ra sự cố, tai nạn.
3. Khắc phục hạn chế, vướng mắc, bất cập của pháp luật hiện hành và đáp ứng yêu cầu thực tiễn khách quan trong tình hình mới
Bên cạnh những kết quả đã đạt được, quá trình triển khai thi hành Luật Phòng cháy và chữa cháy đã bộc lộ một số hạn chế, vướng mắc, bất cập cần được nghiên cứu sửa đổi, bổ sung đáp ứng yêu cầu thực tiễn và tăng cường công tác quản lý nhà nước về PCCC và CNCH trong tình hình mới. Nội dung này đã được báo cáo cụ thể trong Tờ trình số 795/TTr-BCA ngày 09/11/2023 của Bộ Công an.
II. NHỮNG NỘI DUNG MỚI CỦA DỰ ÁN LUẬT
1. Bổ sung quy định cụ thể các hoạt động CNCH có tác động trực tiếp đến quyền con người, quyền công dân mà chưa được quy định trong văn bản Luật, gồm các nội dung cơ bản sau: (1) phân định rõ các tình huống CNCH mà lực lượng PCCC và CNCH chủ trì thực hiện; (2) quy định cụ thể về trách nhiệm CNCH; (3) quy định về người chỉ huy CNCH; (4) quy định cụ thể về việc huy động lực lượng, người, phương tiện, tài sản tham gia CNCH; (5) quy định về công tác phối hợp của lực lượng PCCC với các lực lượng khác khi tham gia cứu nạn, cứu hộ đối với các tình huống thảm họa, thiên tai, dịch bệnh theo quy định của pháp luật.
2. So với Luật hiện hành, bổ sung nhiều quy định cụ thể hơn về trách nhiệm của từng chủ thể trong công tác PCCC, bao gồm: người đứng đầu cơ sở, chủ phương tiện giao thông, chủ đầu tư, chủ hộ gia đình, cơ quan, tổ chức, cá nhân; trách nhiệm về PCCC đối với trường hợp cho thuê, mượn, ở nhờ nhà ở; trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước về PCCC và CNCH; trách nhiệm của các bộ, cơ quan ngang bộ, UBND các cấp trong quản lý nhà nước về PCCC và CNCH, trách nhiệm của cơ quan thông tin, truyền thông trong việc tuyên truyền; trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam…
3. Bổ sung các quy định cụ thể về điều kiện an toàn PCCC cho một số đối tượng nhà, công trình mà Luật hiện hành chưa điều chỉnh, cụ thể là điều kiện an toàn PCCC đối với nhà ở, nhà ở kết hợp sản xuất kinh doanh. Đặc biệt, bổ sung quy định về việc lắp đặt thiết bị truyền tin báo cháy tại các cơ sở, nhà ở tại khu vực đô thị không bảo đảm khoảng cách ngăn cháy, chống cháy lan, hạ tầng giao thông, nguồn nước phục vụ chữa cháy, cứu nạn, cứu hộ theo quy định của pháp luật, quy chuẩn kỹ thuật trong hoạt động phòng cháy và chữa cháy. Bổ sung thêm các hành vi bị nghiêm cấm trong hoạt động PCCC và CNCH để bảo đảm việc thực thi pháp luật về PCCC được nghiêm minh (Luật hiện hành quy định 07 hành vi, dự thảo Luật PCCC và CNCH bổ sung thêm 09 hành vi bị nghiêm cấm).
4. Điều chỉnh các quy định của Luật hiện hành liên quan đến hoạt động thẩm duyệt thiết kế, nghiệm thu về PCCC để bảo đảm đồng bộ, thống nhất với pháp luật về xây dựng và các pháp luật chuyên ngành khác. Theo đó, sẽ thay hoạt động thẩm duyệt thiết kế về PCCC thành hoạt động thẩm định thiết kế về PCCC. Phân định rõ lại phạm vi, nội dung thẩm định thiết kế do các cơ quan chuyên môn của các bộ, ngành đảm nhiệm, cụ thể: lực lượng Công an sẽ chỉ thẩm định thiết kế đối với phương tiện, hệ thống PCCC và hệ thống điện phục vụ PCCC; các cơ quan chuyên môn về xây dựng sẽ thẩm định thiết kế đối với khoảng cách phòng cháy, chữa cháy; đường bộ, bãi đỗ, khoảng trống phục vụ hoạt động PCCC và CNCH; giải pháp thoát nạn; bậc chịu lửa, giải pháp ngăn cháy, chống cháy lan; giải pháp chống khói nhằm phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của cơ quan chuyên môn về xây dựng.
5. Bổ sung các quy định cụ thể, bao quát hơn về PCCC điện trong hoạt động sản xuất, kinh doanh; quy định cụ thể về trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh sản phẩm, thiết bị điện và đơn vị bán lẻ điện trong việc hướng dẫn về bảo đảm an toàn sử dụng điện trong sinh hoạt, sản xuất.
6. Bổ sung các quy định cụ thể, bao quát hơn về hoạt động chữa cháy, gồm quy định cụ thể trách nhiệm chữa cháy; việc huy động lực lượng, người, phương tiện, tài sản tham gia chữa cháy; nguồn nước chữa cháy; người chỉ huy chữa cháy; quyền, trách nhiệm của người chỉ huy chữa cháy; việc tổ chức khắc phục hậu quả vụ cháy; công tác bảo vệ hiện trường, điều tra vụ cháy; việc chữa cháy trụ sở cơ quan đại diện ngoại giao, cơ quan lãnh sự, cơ quan đại diện tổ chức quốc tế…
7. Dự thảo Luật PCCC và CNCH cơ bản kế thừa các quy định về xây dựng lực lượng PCCC, trong đó có chỉnh lý một số quy định về xây dựng, bố trí lực lượng PCCC và CNCH để bảo đảm thống nhất với Luật CAND, Luật Lực lượng tham gia bảo vệ ANTT ở cơ sở và các pháp luật khác có liên quan. Quy định bao quát, cụ thể hơn về PCCC và CNCH tình nguyện. Đối với Lực lượng Dân phòng sẽ giao HĐND cấp tỉnh quy định tiêu chí thành lập đội Dân phòng và tiêu chí về số lượng thành viên đội Dân phòng trên địa bàn quản lý; UBND cấp tỉnh quyết định số lượng đội Dân phòng cần thành lập, số lượng thành viên đội Dân phòng tại thôn, tổ dân phố thuộc phạm vi quản lý đến từng đơn vị hành chính cấp xã; ngoài ra, ưu tiên thành viên Tổ bảo vệ ANTT theo quy định của Luật Lực lượng tham gia bảo vệ ANTT ở cơ sở tham gia đội Dân phòng.
8. Sửa đổi các quy định liên quan đến kinh doanh dịch vụ PCCC. Theo đó, sẽ đề xuất bãi bỏ quy định kinh doanh dịch vụ PCCC là ngành nghề kinh doanh có điều kiện nhằm xã hội hóa hoạt động kinh doanh dịch vụ PCCC, tạo điều kiện thông thoáng cho cơ sở, doanh nghiệp, tăng cường chế độ tự chủ và tự chịu trách nhiệm dưới sự kiểm tra, giám sát quản lý của cơ quan nhà nước, theo đúng chủ trương của Đảng về việc “đẩy mạnh xã hội hóa công tác phòng cháy, chữa cháy”, khuyến khích cá nhân, tổ chức tham gia các hoạt động PCCC và CNCH. Đồng thời, chuyển đổi hoạt động kiểm định phương tiện PCCC sang chứng nhận hợp chuẩn, hợp quy để phù hợp với pháp luật về sản phẩm, chất lượng hàng hóa, cắt giảm bớt các thủ tục hành chính không cần thiết trong hoạt động PCCC và CNCH.
9. Bổ sung các quy định bao quát, cụ thể hơn về chế độ, chính sách đối với người được huy động, người tham gia chữa cháy, CNCH và lực lượng Cảnh sát PCCC và CNCH để phù hợp với yêu cầu, tính chất đặc biệt nguy hiểm, nặng nhọc của ngành nghề này. Bổ sung quy định cụ thể về nguồn tài chính bảo đảm cho hoạt động PCCC và CNCH để đầu tư, xây dựng lực lượng PCCC đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới. Bổ sung các chính sách ưu đãi, khuyến khích hoạt động khoa học, công nghệ trong lĩnh vực PCCC và CNCH.
10. Bổ sung quy định về việc xử lý đối với các cơ sở không bảo đảm yêu cầu về PCCC được đưa vào sử dụng trước ngày Luật này có hiệu lực thi hành để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong việc thực hiện các quy định của pháp luật về PCCC hiện hành. Bổ sung quy định về cải tạo, chỉnh trang đối với các khu vực đô thị không bảo đảm khoảng cách ngăn cháy, chống cháy lan, hạ tầng giao thông, nguồn nước phục vụ chữa cháy, CNCH theo quy định của pháp luật, quy chuẩn kỹ thuật trong hoạt động PCCC.
11. Về các thủ tục hành chính trong lĩnh vực PCCC và CNCH: Dự kiến sau khi Luật PCCC và CNCH có hiệu lực, cắt giảm 08 nhóm thủ tục hành chính.
(Nguồn: Tài liệu PBGDPL của Bộ Công an)